Bywa, że martwienie się o swoje zdrowie jest przesadne i nie pozwala nam skoncentrować się na niczym innym. Mowa tutaj o lęku o zdrowie, czyli hipochondrii. Przekonanie, że chorujemy na poważną chorobę lub obawa, że niebawem się ona rozwinie, a także błędna interpretacja objawów somatycznych (z ciała) są podstawowymi cechami zaburzenia. O diagnozie hipochondrii mówimy w momencie, gdy odpowiednie badania lekarskie nie pozwalają na rozpoznanie stanu medycznego. Jednak osoba cierpiąca na to zaburzenie nie wierzy i nie akceptuje tego, że jest zdrowa i tutaj zaczyna się problem.
Jeśli mimo podjętych działań (wizyta lekarska) przeżywane przez nas objawy nie mijają szukamy co nam dolega, podejmujemy z bliskimi tematykę skoncentrowaną na zdrowiu, robimy jeszcze więcej badań. Wtedy też częściej “chodzimy po lekarzach”, zakładając, że jesteśmy poważnie chorzy na konkretną chorobę. Ma to również swój drugi powód. Czujemy się lepiej, gdy lekarz po raz kolejny powie nam, że nic się złego z naszym organizmem nie dzieje. Dodanie nam otuchy przez lekarza często powoduje złagodzenie dolegliwości, jednak jest ono przejściowe i nie trwa długo. Druga grupa pacjentów koncentruje się na unikaniu z powodu ogólnego strachu przed treściami związanymi z chorobą (unikamy kontaktu z lekarzami, badań i rozmów o chorobie). Obie wymienione strategie są typowymi w lęku o zdrowie (hipochondrii). Bywa, że są stosowane zamiennie. Założenie, którym często kieruje się pacjent: “Nawet jeśli teraz mówią mi, że jest ok to i tak w najbliższej przyszłości okaże się, że jestem na coś poważnie chory/chora.” Zdarza się, że tak bardzo martwimy się o zdrowie, że dodatkowo pojawiają się napady paniki, jednak nie zawsze muszą one wystąpić.
Przyczyny hipochondrii?
Zgodnie z modelem pracy z hipochondrią, aby doszło do jej wykształcenia i rozwoju musi dojść do tzw. krytycznego wydarzenia. Może być nim nieoczekiwane pojawienie się i przeżycie objawów somatycznych (np. nagła duszność, dostrzeżenie jakiejś zmiany skórnej, nietypowy ból), śmierć kogoś z otoczenia, ekspozycja na informacje związane z chorobą (np. gdy dowiemy się, że dana choroba może dotyczyć naszej grupy wiekowej).
Bardzo ważne są także nasze przekonania, które wytworzyły się na bazie wczesnych i późniejszych doświadczeń. Postawa bliskich wobec zdrowia wpływa na naszą postawę w przyszłości. Zarówno gdy w naszej rodzinie temat zdrowia i dbania o nie był bardzo ważny jak i gdy był lekceważony, a obserwowaliśmy tego skutki. Znaczenie ma także to czy ktoś z ważnych dla nas osób poważnie chorował i jaki był przebieg jego choroby. Istotne są również wzorce reakcji naszych bliskich, np. katastrofizowanie w reakcji na informacje związane ze zdrowiem, wzmacnianie w nas postaw pozytywnych wobec bycia czujnym na objawy z ciała. Te przykładowe doświadczenia, reakcje innych, utrwalone wzorce mogą tworzyć dysfunkcjonalne założenia i być przyczynami rozwoju zaburzenia lęku o zdrowie. Duże znaczenie ma także przekonanie pacjenta o byciu podatnym na zachorowanie, związane z przekonaniem o słabości organizmu. Dlatego tak ważne jest, aby wywiad zebrany z pacjentem borykającym się z lękiem o zdrowie nakierowany był na ustalenie jego indywidualnych przyczyn pojawienia się problemu.
Co podtrzymuje hipochondrię?
Wyróżniamy kilka mechanizmów podtrzymujących hipochondrię: poznawczy, behawioralny, afektywny i fizjologiczny. Poniżej kilka z nich:
- wiara w błędne interpretacje (objawy wegetatywne- z ciała interpretowane są jako objaw choroby)
- stałe badanie ciała (może nasilać objawy z uwagi na ciągłe dotykanie, sprawdzanie) i wykonywanie badań medycznych (często z obawy, że poprzednie zostały źle wykonane)
- stosowanie zachowań zabezpieczających (zapobiegawczych), zachowania te podtrzymują skupienie na organizmie
- wybiórcza uwaga (tendencyjność myślenia nakierowana na skupianiu się tylko na informacjach zgodnych z obawami pacjenta)
- stałe poszukiwanie otuchy (jest związane z ryzykiem otrzymywania sprzecznych informacji powoduje, że nie wierzymy lekarzom, znajomym, jesteśmy jeszcze bardziej zmieszani)
- ruminacje (stałe analizowanie problemu, obawy w myślach) i zamartwianie się
- błędy myślowe (lekceważenie alternatyw, selektywne myślenie, katastrofizacja)
- wejście w rolę “chorego”
Leczenie
Leczenie lęku o zdrowie głównie opiera się na psychoterapii CBT, jednak w pewnych przypadkach zaleca się włączenie leków m.in. SSRI, o czym decyduje lekarza psychiatra.
W początkowym etapie leczenie psychoterapeutyczne opiera się na psychoedukacji skoncentrowanej na zrozumieniu mechanizmów powstawania hipochondrii i czynników ją podtrzymujących. Istotne jest zauważenie wpływu doświadczeń, dysfunkcjonalnych schematów i negatywnych myśli automatycznych, które to nasilają reakcje fizjologiczne, błędy myślowe i zachowania utrwalające zaburzenie. Na dalszym etapie wdrażane są eksperymenty behawioralne, pomagające zweryfikować często katastroficzne myśli pacjentów. Równocześnie stosuje się restrukturyzację poznawczą w celu podważenia błędnych przekonań o chorobie (praca z ruminacjami, zamartwianiem się o zdrowie). Istotne jest odniesienie się do wcześniej określonych myśli hipochondrycznych i monitorowanie wiary w nie. Celem terapii lęku o zdrowie nie jest podważenie przekonań pacjenta, że cierpi on na poważną chorobę, ale budowanie akceptacji co do alternatywnego (psychologicznego) modelu wyjaśniającego.
Wells, A. Terapia poznawcza zaburzeń lękowych. Praktyczny podręcznik i przewodnik po teorii. WUJ, Kraków 2010
Stec-Szczęsna, B.; Żebrowski, M. „Zastosowanie terapii poznawczo-behawioralnej w leczeniu lęku o zdrowie.”, Viamedica, 2016