Nadmierny niepokój i obawy (oczekiwanie pełne obaw), niepokój dotyczy zazwyczaj kilku obszarów (praca, szkoła, zdrowie, przyszłość). Obawy, które trudno kontrolować, poczucie napięcia lub bycia na granicy wytrzymałości, zmęczenie wynikające z ciągłego martwienia się i w jego wyniku trudności z koncentracją. Często pojawiająca się też drażliwość, napięcie mięśni i problemy z zasypianiem lub wybudzenia.
Czy powyższe objawy wydają się być znajome? Jeśli tak, to opowiedzmy sobie czym jest zespół lęku uogólnionego zwany GADem (generalized anxiety disorder).
Osoby, które cierpią z powodu GAD wyobrażają sobie, że w przyszłości na pewno wydarzy się coś negatywnego i stale zamartwiają się widząc czarne scenariusze przyszłości („Wydarzy się to co najgorsze.”, „Jest duże ryzyko, że spotka mnie lub moją rodzinę coś złego.”). Często wynika to z wysokiej wiary w nieprzewidywalność i niebezpieczeństwo świata, który nas otacza. Tendencja do przeceniania niebezpieczeństwa prowadzi do katastroficznych wyobrażeń, poczucia zagrożenia i niedocenienia możliwości poradzenia sobie. Treść zmartwień zmienia się w ciągu życia.
Bardzo charakterystyczne są:
- nietolerancja niepewności,
- poczucie braku umiejętności rozwiązywania problemów.
Martwię się bieżącymi problemami i hipotecznymi trudnościami, które mogą mnie spotkać w przyszłości, a w pewnym momencie zaczynam martwić się tym, że tak bardzo się martwię.
Istotne, abyśmy zauważyli swoje pozytywne i negatywne przekonania o martwieniu się. Pozytywne to np.
„Martwienie się pozwala mi się przygotować na to co może mnie spotkać”.
„Martwienie się przyniosło mi wiele dobrego w życiu bo zareagowałam wcześniej”.
Negatywne to np.
„Nie wytrzymam tyle się martwiąc, stracę kontrolę”.
„Martwienie doprowadzi mnie do jakiejś choroby”.
Model przebiegu zamartwiania się
Skąd to się bierze?
Odpowiadając na to pytanie musimy wziąć pod uwagę aspekt biologiczny: neurochemiczny i dziedziczenie, a także psychospołeczny: perspektywa postrzegania rzeczywistości, skoncentrowana na przecenianiu potencjalnych niebezpieczeństw i przekonaniu o ograniczonych lub niewystarczających możliwościach poradzenia sobie z problemami.
Uogólnione zaburzenie lękowe najczęściej występuje u osób, które mają silnie rozwiniętą strategię kontroli i unikania. Znaczenie mają też wzorce najczęściej rodzinne mówiące o tym, że martwienie się jest metodą rozwiązywania problemów i redukowania niepokoju.
Leczenie
Rekomendowanym leczeniem GAD (Generalized Anxiety Disorder) jest psychoterapia i farmakoterapia. W farmakoterapii, najczęściej stosuje się leki SSRI i SNRI (wychwytu zwrotnego serotoniny lub wychwytu zwrotnego noradrenaliny i serotoniny). O ich włączeniu i dawkowaniu decyduje lekarz psychiatra. Farmakoterapię stosuje się najczęściej w przypadku nasilonych objawów i współwystępujących trudności. W przypadku psychoterapii rekomendowana jest psychoterapia poznawczo behawioralna CBT (Cognitive Behavioral Therapy).
Przebieg psychoterapii
Pacjenci najczęściej zgłaszają się z powodu zmęczenia martwieniem się, trudności z koncentracją, niemożności przeżywania radości w związku ze stałym lękiem o przyszłość, niemożliwością odpoczynku i stanu odprężenia, problemów z zasypianiem i utrzymaniem ciągłości snu. Ważnym aspektem są także zgłaszane objawy somatyczne np. bóle brzucha, bóle głowy, napięcie mięśniowe.
Ważnym krokiem jest zauważenie i nazwanie problemu, który mamy. Zidentyfikowanie typów zamartwień (zamartwianie się przyszłością, martwienie się martwieniem), a także odnalezienie pozytywnych i negatywnych skutków takiego sposobu funkcjonowania są niezbędne do rozpoczęcia procesu zmian. W toku pracy bardzo istotne jest zmniejszenie częstotliwości zamartwiania się m.in. poprzez ćwiczenie odkładania zamartwiania się, wyznaczania czasu na martwienie (tylko w danym czasie), tworzenie stref wolnych od zmartwień i wzmocnienie umiejętności tolerowania niepewności. Bardzo przydatne są tutaj techniki relaksacji i uważności.
Wells, A.. Terapia poznawcza zaburzeń lękowych. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2010.
Clark, D., Beck, A. Zaburzenia lękowe. Podręcznik z ćwiczeniami opartymi na terapii poznawczo-behawioralnej. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018.