Terapia Schematu (Schema Therapy) - czym jest, kluczowe założenia i na czym polega praca oparta o tą metodę?

Terapia schematu jest rozszerzeniem tradycyjnej terapii poznawczej i behawioralnej, która korzysta z elementów nurtu terapii gestalt i psychodynamicznej. Jest określana trzecią falą terapii poznawczej i behawioralnej, równocześnie różniąc się od niej w wielu aspektach.

Kluczowymi pojęciami w terapii schematu są podstawowe potrzeby emocjonalne, których niezaspokojenie w okresie dzieciństwa rozwija wczesne nieadaptacyjne schematy i tryby schematu (tryby dziecięce, rodzicielskie, zdrowego dorosłego i tryby radzenia sobie).

Terapia schematu kładzie większy nacisk niż podstawowa terapia poznawcza na identyfikację i ustalenie momentów z okresu dzieciństwa, które wpłynęły na niezaspokojenie potrzeb emocjonalnych i powstanie wczesnych nieadaptacyjnych schematów i trybów radzenia sobie. Jest przez to trwającą dłużej niż podstawowa terapia poznawczo behawioralna (minimum rok/dwa). W przebiegu procesu terapeutycznego ważna jest wspierająca relacja terapeutyczna, dbająca o potrzeby emocjonalne pacjenta m.in. poprzez tzw. ograniczone powtórne rodzicielstwo. Jest to również istotne z uwagi na stosowanie większej ilości technik nie tylko poznawczych i behawioralnych, ale także wyobrażeniowych i doświadczeniowych, korygujących wczesne doświadczenia i gruntujących bardziej adaptacyjne strategie radzenia sobie.

Wczesne nieadaptacyjne schematy oraz zachowania, które jednostka wykształciła jako sposoby radzenia sobie często leżą u podstawy chronicznego cierpienia. Jednym z bardzo znaczących celów terapii schematów jest znalezienie adaptacyjnych (zdrowych dla jednostki) sposobów zaspokojenia potrzeb i zmiany zachowań.

Główne kroki terapii schematów

Terapia schematów przebiega zgodnie z określonymi przez jej twórców etapami.

1. Diagnozujemy i identyfikujemy obszary dominujących nieadaptacyjnych schematów i trybów. Edukujemy pacjenta o modelu terapii i jej założeniach.
2. Włączamy techniki zmiany na poziomie poznawczym np. sprawdzanie prawdziwości schematu, ocena zalet i wad stylów radzenia sobie, przeformułowanie dowodów świadczących o prawdziwości schematu.
3. Wprowadzamy techniki zmiany na poziomie emocjonalnym: techniki doświadczeniowe (np. praca z krzesłami) i techniki wyobrażeniowe (np. most emocjonalny, bezpieczne miejsce, zmiana scenariusza).
4. Pracując metodami terapii schematu, ograniczamy działanie danego schematu, prowadząc do osłabienia jego siły. Gruntujemy adaptacyjne strategie funkcjonowania i zdrowe formy zaspokajania potrzeb, wzmacniamy tryby zdrowego dorosłego.

Po zgłoszeniu się pacjenta na terapię diagnozujemy zgłaszane przez niego trudności. Zbierając od niego wywiad wspólnie staramy się zidentyfikować ich możliwą genezę. Określamy jakimi zachowaniami w chwili obecnej przejawiają się wczesne nieadaptacyjne schematy. W kolejnym etapie terapii pracujemy nad zmianą i osłabieniem schematów i typowych nieadaptacyjnych strategii radzenia sobie jakie im towarzyszą (podporządkowanie, unikanie, nadmierna kompensacja). Postawa terapeuty w procesie terapii jest wspierająca, ale równocześnie konfronująca. Terapeuta jest bezpieczną bazą umożliwiającą ćwiczenie nowych adaptacyjnych reakcji, ale i dbającym o zdrowe granice i wzmacnianie adaptacyjnych trybów.

Young, J. E., Klosko, J. S., Weishaar, M. E. (2014). Terapia schematów. Przewodnik praktyka. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

Roediger, E., Stevens, B. A., Brockman, R. (2021). Kontekstualna terapia schematów. Integracyjne podejście do zaburzeń osobowości, dysregulacji emocjonalnej i funkcjonowania w relacjach. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.